علت خشکی دهان یا بیماری زروستومیا را می توانیم مربوط به شرایط فیزیولوژیک بیمار یا عوامل محیطی بدانیم. شرایط فیزیولوژیک بیمار مثل ناهنجاری در فک و دندان که منجر به باز ماندن دهان و خشکی دهان می شود. شرایط محیطی و اکتسابی نیز مثل فعالیت و تحرک در گرمای شدید و عدم نوشیدن آب کافی می باشد.
خشکی دهان می تواند به دلیل برخی شرایط سلامتی مانند دیابت، سکته مغزی، عفونت مخمر (برفک) در دهان بیمار یا بیماری آلزایمر یا به دلیل بیماری های خود ایمنی مانند سندرم شوگرن یا اچ آی وی / ایدز باشد. خروپف و تنفس با دهان باز نیز می تواند علت خشکی دهان باشد.
اگر بزاق نباشد نمی توان حتی یک بیسکوئیت ساده را خورد بدون آنکه مجبور باشیم مقدار زیادی مایعات با آن مصرف کنیم، بدون بزاق مزه غذاها هم بخوبی حس نمی شوند زیرا بسیاری از مواد غذایی باید با کمک بزاق بصورت محلول در آیند تا پرزهای چشایی بتوانند آن ها را دریافت و درک کنند. بدون بزاق دندان ها مرتباً زبان و گونه را سایش می دهند و منجر به زخم هایی دردناک در دهان می شوند. بدون بزاق نمی توان به راحتی صحبت کرد زیرا فرد مرتباً سرفه می کند، لب هایش روی سطح دندان هایش می چسبد و گوشه های دهانش کف غلیظی تجمع می کند که باعث شرمساری اوست.
خشکی دهان بر اثر شرایط فیزیکی بیمار
برخی بیماران که دچار ناهنجاری اپن بایت می باشند همواره بخشی از دو ردیف دندان های آنها باز می باشد. این گروه از بیماران با دهان نیمه باز نفس می کشند و اگر به موقع به متخصص ارتودنسی مراجعه نکنند دچار خشکی دهان و دیگر عوارض ناهنجاری اپن بایت می گردند. ناهنجاری های دیگر فک و دندان از جمله اورجت، کوچکی فک بالا، و ناهنجاری فک کلاس 2 و 3 نیز منجر به خشکی دهان می شوند. زیرا این بیماران نمی توانند همواره با بینی نفس بکشند و ناخودآگاه با دهان نفس می کشند. همین تنفس از راه دهان منجر به بروز عارضه خشکی دهان و تنگ شدن فک بالا نیز می شود.
جراحت های عصبی و فیزیکی در ناحیه سر و گردن نیز می توانند منجر به بروز خشکی دهان شوند. با افزایش سن نیز ترشح بزاق کم می شود و لازم است بیمار آب و مایعات بیشتری برای جبران این وضعیت مصرف کند.
خشکی دهان بر اثر عوامل محیطی
خشکی دهان بر اثر عوامل محیطی را می توان با رفع عوامل محیطی درمان و کنترل کرد. از جمله عوامل محیطی خشکی دهان می توان به موارد زیر اشاره نمود:
- مصرف دخانیات و نیکوتین
- مصرف الکل، کافئین و چای و قهوه زیاد
- پرتو درمانی و شیمی درمانی
- مصرف داروهای اعصاب
- مسمومیت
- عدم مصرف آب و مایعات کافی
- کار و فعالیت در هوای گرم
- عفونت دهان و دندان
- پوسیدگی دندان
درمان خشکی دهان
اکثر دندانپزشکان وقتی با بیمار مبتلا به خشکی دهان مواجه می شوند قضیه را جدی نمی گیرند و فقط به او توصیه می کنند تا مایعات بیشتری مصرف کند. اما اگر دلیل خشکی دهانش سندروم شوگرن باشد چه باید کرد؟! در این صورت با مصرف آب بیشتر مشکل بیمار حل نمی شود. اکثر بیماران مبتلا به سندروم شوگرن کم کم منزوی می شوند زیرا تکلمشان دچار اختلال است. گروهی حس می کنند زبانشان بزرگ شده و روی تلفظشان تأثیر نامطلوب گذاشته است. Segal و همکارانش در مطالعه ای که در سال 2009 انجام دادند نشان دادند که بیماران مبتلا به سندروم شوگرن سه برابر بیشتر از افراد عادی خرج درمان های دندانپزشکی خود می کنند.
خشکی دهان بیماران مبتلا به سندروم شوگرن گریبان دندانپزشک را هم می گیرد، مثل پوسیدگی های راجعه در کنار ترمیم های بسیار زیبایی که فقط چند ماه از عمرشان گذشته است. اگر این افراد در دهان خود ترمیم های گلاس آیونومری داشته باشند و برای آنها مرتباً فلوراید تراپی موضعی انجام دهید مارجین ترمیم ها باز خواهند شد که به عود پوسیدگی ها کمک خواهد کرد. به همه این ها پوسیدگی های وسیع طوق دندان ها را هم اضافه کنید که تا دیستال دندان مولر دوم را هم دور زده اند و شما باید آن ها را برای ترمیم تراش دهید !!
درمان خشکی دهان در منزل
تا سال 2016 هیچ پروتکل استانداردی برای درمان های دندانپزشکی این بیماران وجود نداشت. اما در این سال موسسه سندروم شوگرن (SSF) راهنمایی را برای کمک به پیشگیری از پوسیدگی های دندانی در بیماران مبتلا به سندروم شوگرن منتشر کرد. استفاده از فلوراید موضعی می تواند در پیشگیری از پوسیدگی ها کمک کند اما باید به پرکردگی های گلاس آیونومری توجه خاص داشت.
تحریک ترشح بزاق یکی دیگر از راه های کمک کننده است. این کار به دو روش انجام می شود: افزایش فعالیت جویدن و استفاده از دارو. در روش اول از بیمار خواسته می شود تا از آدامس های بدون قند استفاده کند و در روش دوم دارو هایی مانند پیلوکارپین هیدروکلراید (Salagen) یا سویملین (Evoxac) بکار می روند. در افرادی که میزان پوسیدگی های ریشه ای زیادی دارند وارنیش، ژل یا دهانشویه کلرهگزیدین توصیه می شود.
شایع ترین و شاید اولین علامت سندروم شوگرن خشکی دهان است که با میزان بالای پوسیدگی دندانی همراه می باشد. حال اگر فردی با خشکی دهان، دچار خشکی چشم، درد مفاصل و خستگی مفرط نیز باشد به احتمال بسیار زیاد به سندروم شوگرن مبتلاست و باید او را برای درمان های مناسب به متخصص بیماری های دهان و متخصص روماتولوژی ارجاع داد، پس نقش دندانپزشکان عمومی در تشخیص به موقع این بیماری بسیار بارز و کلیدی است.
سوالات متداول خشکی دهان
1-آیا خشکی دهان خطرناک است؟
خشکی دهان به خودی خود خطرناک نیست. این وضعیت معمولا علامت یک بیماری یا وضعیت غیرطبیعی در بدن می باشد که نیازمند رسیدگی و درمان است. اگر علت خشکی دهان رفع نگردد، این خشکی می تواند منجر به پوسیدگی زودهنگام دندان ها شود.
2-اگر خشکی دهان درمان نشود چه عوارضی دارد؟
بزاق دهان جز اولین سدهای دفاعی بدن می باشد. اگر دهان خشک باشد بروز بیماری های ویروسی مثل آنفولانزا و حتی کرونا تشدید می شود. در طولانی مدت نیز پوسیدگی دندان و سر درد نیز از جمله عوارض جدی خشکی دهان می باشد.
3-آیا خشکی دهان علامت دیابت است؟
یکی از رایج ترین علائم دیابت، خشکی دهان یا زروستومیا است. خشکی دهان یک علامت شایع در دیابت نوع 1 و دیابت نوع 2 است. هرچند همه مبتلایان به دیابت آن را تجربه نخواهند کرد.
4-چه بیماری هایی منجر بروز خشکی دهان می شوند؟
بیماری هایی مثل دیابت، تیروئید، سکته مغزی، عفونت مخمر (برفک) در دهان بیمار، یا بیماری آلزایمر بروز کند. بیماری های خود ایمنی مانند سندرم شوگرن یا اچ آی وی / ایدز نیز منجر به بروز خشکی دهان می شود. خروپف و تنفس با دهان باز نیز، استعمال زیاد دخانیات و الکل نیز منجر به خشکی دهان می شود.
5-چرا بیماران دیابتی دچار خشکی دهان می شوند؟
افراد مبتلا به دیابت به دلیل بالا بودن سطح گلوکز در خون و بزاق دهان، در معرض خشکی دهان و عفونت های مخمری مانند برفک هستند. از دلایل دیگر می توان به کم آبی بدن بیمار مبتلا به دیابت و سیگار کشیدن و مصرف برخی داروها اشاره کرد.