افزایش بعضی از بیماری های واگیردار در چند دهه اخیر, نگرانی عمده ای در سطح جهانی ایجاد نموده و رویکردهای درمانی همه کارکنان بهداشتی و درمانی را تحت تاثیر قرار داده است. هپاتیت های ویروسی از شایعترین بیماری های عفونی و عامل مهم مرگ و میر انسان در سطح جهان هستند و شایع ترین آنها، هپاتیت B (HBV) است. مواجهه با ویروس هپاتیت B در دندانپزشکی بسیار متداول است و شاغلین حرفه دندانپزشکی و ارتودنسی به شدت در معرض خطر این عفونت قرار دارند.
علائم بیماری هپاتیت B
علائم هپاتیت B بعد از یک دوره نهفتگی 50 تا 100 روزه آشکار می شود. فرم های خفیف بیماری علایمی شبیه آنفولانزا دارد. علائم فاز حاد بیماری شامل تهوع،استفراغ، تب، ناخوشی، زردی رنگ پوست و سفیدی چشم (یرقان) و آرتریت مفاصل دیستال می باشد. هپاتیت B در بعضی موارد منجر به مرگ می شود. تظاهرات مزمن این بیماری به صورت هپاتیت مزمن همراه با نکروز کبدی است.
راه های انتقال هپاتیت B در دندانپزشکی
در کل، انتقال بیماری از راه های غیر گوارشی و بطور عمده از طریق تماس خونی، مواد مخدر تزريقي، رابطه هاي جنسي پرخطر و انتقال از مادر به جنین است. راه های انتقال بیماری هپاتیت B در دندانپزشکی و یا عبارتند از:
- فرو رفتن سوزن آلوده در پوست
- بریدگی با وسایل نوک تیز آلوده به خون بیماران
- تماس خون بیمار با پوست ناسالم و بدون محافظ (بریدگی، ساییدگی یا خراشیدگی)
- تماس ترشحات آلوده بیمار با چشم، بینی و مخاط دهان (از طریق غشاهای مخاطی)
اینکه بعد از مواجهه با ویروس هپاتیت B در دندانپزشکی، بیماری اتفاق بیفتد به نوع عامل بیماری زا، نوع تماس، مقدار خوني که فرد در حین تماس با آن سروکار دارد و مقدار ویروس موجود در خون یا ترشحات بیمار در زمان تماس دارد.
متداولترین راه انتقال آلودگی به هپاتیت B در دندانپزشکی تماس خونی است
راههای پیشگیری از مواجهه با هپاتیت B در دندانپزشکی
- شستن کامل دست ها با آب وصابون, قبل و بعد از مراقبت بیمار
- استفاده از وسایل حفاظت شخصی مثل دستکش، عینک محافظ، ماسک و گان
- ریختن وسایل نوک تیز استفاده شده در Safety Box
- خودداری از گذاشتن سرپوش سوزن بعد از استفاده
- استفاده از وسایل مصرفی یکبار مصرف
- استریل کردن وسایل با دوام به روش صحیح
واکسیناسیون، ایمن سازی مطمئن در مقابل هپاتیت B در دندانپزشکی
واکسن هپاتیت B بزرگسالان 3 دوز دارد (برای ماه های 0، 1، 6) و در عضله تزریق می شود.
بعد از خاتمه کامل واکسیناسیون، فرد باید از نظر میزان آنتی بادی anti-HBs چک شود و در صورتی که میزان آن کمتر از حد نصاب باشد (IU/ml 10)، باید واکسیناسیون را در یک دوره کامل دیگر تکرار کرد.
واکسیناسیون راه مطمئنی برای پیشگیری از هپاتیت B در دندانپزشکی است
افراد هدف برای واکسیناسیون هپاتیت B در دندانپزشکی
کلیه کادر دندانپزشکی که به نحوی با خون و ترشحات بیمار سروکار دارند و مراجعه کنندگانی که جزو موارد زیر هستند:
-
- مبتلایان به بیماری های مزمن کبدی و هپاتیت C
- دارندگان رفتارهای جنسی پرخطر
- معتادان تزریقی
- بیماران همودیالیز
- زندانیان دارای رفتارهای پر خطر و اقامت بیش از 6 ماه در زندان
- افراد کاندید پیوند عضو
مواجهه در حین کار، و برای کادر درمانی رخ می دهد. مراحل پیشگیری بعد از مواجهه با هپاتیت B در دندانپزشکی، شامل 7 مرحله است. این مراحل هفتگانه عبارتند از:
- مداوای محل تماس: شستن محل تماس با آب فراوان یا با محلول نمکی
- ثبت و گزارش دهی (هماهنگی با مسئول کنترل عفونت محل کار و مشاوره با واحد مبارزه با بیماری های واگیر)
- ارزیابی مواجهه توسط پزشک مرکز مشاوره رفتاری: در این ارزیابی، نوع مواجهه، شدت مواجهه و نوع و میزان خون و ترشحات بررسی می شود.
- ارزیابی منبع مواجهه: در صورتی که منبع مواجهه مشخص باشد (بیمار دندانپزشکی)، از یک آزمایش سریع آنتی بادی برای او استفاده می شود. در صورت عدم دسترسی به بیمار، سابقه رفتارهای پر خطر او مد نظر قرار می گیرد. در صورتی که منبع مواجهه مشخص نباشد، مشخصات محلی که در آن مواجهه صورت گرفته بررسی می شود. مثلا احتمال آلودگی در درمانگاه های سر گذری از بخش اطفال بیشتر است.
- ارزیابی فرد مواجهه یافته (کادر دندانپزشکی): توجه به سابقه مواجهه او با ویروس هپاتیت و انجام سریع آزمایشات لازم
- مدیریت عفونت: بررسی وضعیت واکسیناسیون و سابقه فرد
- اجرای برنامه درمانی پیشگیرانه که شامل شروع یا تکمیل واکسیناسیون است.
آموزش کارکنان برای کنترل هپاتیت B در دندانپزشکی
شواهد موجود نشان می دهند که عفونت HBV مهمترین عفونت شغلی در حرفه دندانپزشکی است. به همین دلیل، برای کنترل هرچه بهتر هپاتیت B در دندانپزشکی، لازم است برای همه افرادی که در مراکز مربوطه کار می کنند، آموزش رایگان شامل نکات زیر اجرا شود:
- شرح علت، نشانه ها، اپیدمیولوژی، گسترش و پیشگیری از هپاتیت B
- شرح جزئیات برنامه پیشگیری از هپاتیت B
- مدیریت صحیح مواد و وسایل کنترل عفونت
- فواید و اثربخشی واکسیناسیون هپاتیت B
- نحوه مواجهه با خون یا ترشحات بزاق
- آگاه نمودن از قوانین کنترل عفونت و استانداردها
واکسیناسیون کارکنان بر علیه هپاتیت B در دندانپزشکی
هر فرد جدیدی که در مطب یا سایر مراکز دندانپزشکی و یا نزد متخصص ارتودنسی شروع به کار می کند باید ظرف 10 روز بر علیه هپاتیت B واکسینه شود. به علاوه، 1 تا 3 ماه پس از تزریق سوم، باید برای او تست آنتی بادی اجرا شود تا از اثربخش بودن واکسیناسیون اطلاع حاصل شود. توجه به این نکته اهمیت دارد، چون علیرغم توصیه به واکسیناسیون برای هپاتیت B، همه شاغلین دندانپزشکی آن را اجرا نمی کنند.
شاید به همین دلیل باشد که بر اساس گزارشات موجود، بالاترین شیوع هپاتیت B در بین حرف پزشکی، در دندانپزشکان، جراحان دهان، پریودنتیست ها و اندو دنتیست ها دیده شده است.