کیست ها و تومورها به دلایل مختلفی می توانند در هر قسمتی از بدن ایجاد شوند و باید آن ها را در زمان درست تشخیص داد و درمان کرد. در این میان، برخی در فک و دهان ایجاد می شوند که اغلب خوش خیم یا غیر سرطانی هستند. اما از آنجایی که از برخی تومورها تهاجمی محسوب می شوند، قابلیت جابجایی فک، دندان و بافت اطراف آن را دارند. کیست و تومور فکی یا به صورت خودبخود درمان می شوند و یا باید آن ها را با نظر دندانپزشک جراحی کرد. با این حال، بهتر است قبل از هر اقدامی مطمئن شوید که دندانپزشک شما در این زمینه تخصص کافی را دارد تا بتواند متناسب با نوع ضایعه دهانی و علائم شما درمان مناسب را به شما پیشنهاد دهد.
انواع تومورهای فک
تومور فک یک رشد غیرطبیعی سلول ها در استخوان فک است. انواع مختلفی از تومورهای فک وجود دارند، از جمله تومورهای خوش‌خیم (غیر سرطانی) و بدخیم (سرطانی). علائم تومور فک ممکن است بسته به نوع، اندازه و محل تومور متفاوت باشد. برخی از علائم شایع شامل درد، تورم، مشکل در جویدن و گفتار، جابجایی دندان و تغییر در شکل فک یا صورت هستند. در صورت جابه جایی دندان یا تغییر شکل فک، پس از درمان تومور، برای اصلاح موقعیت فک و دندان ها باید به متخصص ارتودنسی مراجعه کرد. تومورها انواع مختلفی دارند که به دو دسته کلی زیر تقسیم می شوند:
1- تومورهای فکی خوش خیم
تومور خوش خیم، رشد غیر سرطانی است که در بافت های داخل دهان تشکیل می شود. این تومورها به طور معمول به صورت کند و بدون گسترش به سایر قسمت های بدن پیش می روند. با اینکه این تومورها سرطانی نیستند، می توانند با توجه به موقعیت و اندازه آن ها، علائمی مانند ناراحتی، درد و سایر علائم دیگر را ایجاد کنند. روش های درمان برای این تومورها بسته به نوع و شدت آنها متفاوت است و ممکن است شامل جراحی یا پرتو درمانی باشد. در صورت مشاهده تومور دهان، مهم است که جهت تشخیص درست و برنامه درمانی مناسب، به یک دندانپزشک مراجعه کنید. برخی از انواع معمول تومور خوش خیم دهان عبارتند از:
- فیبروم: یک تومور خوش خیم است که می‌تواند در بافت نرم فک رشد کند. درمان معمولاً شامل برداشتن تومور توسط جراحی یا پرتو لیزر است.
- لیپوما: توده ای از بافت چربی است که این توده ها می توانند در تمام نقاط بدن رشد کند. به ندرت هم می توانند در دهان ایجاد شوند. به طور کلی لیپوما بیماری خوش خیم محسوب می شوند که به کندی رشد می کنند و سرطانی نیستند.
- اوستئوم: تومور خوش خیمی است که بر روی سطح استخوان فک رشد می کند. درمان معمولاً شامل جراحی برداشتن تومور است.
- آملوبلاستوما: یک تومور خوش خیم با رشد آهسته است که معمولاً در فک پایین رشد می کند. این تومور در اغلب موارد از کنار دندان های آسیاب دیده می‌شود و شایع ترین نمونه آن که تهاجمی است، در استخوان فک قرار دارد. برداشتن تومور با جراحی امکانپذیر است، با این حال بازگشت ممکن است رخ دهد.
- گرانولیم سلول غول‌پیکر مرکزی: این تومورها در واقع ضایعات خوش خیمی هستند که محل رشد آن ها سلول های استخوانی و در بخش جلویی فک پایین است. این تومور دو نوع دارد. نوع اول آن با سرعت رشد کرده و پس از جراحی دوباره عود می کند و منجر به تخریب و درد دندان می شود. نوع دیگر آن نیز اغلب غیر تهاجمی و بدون علامت است. گرانولیم ها نیاز به درمان ندارند و به خودی خود برطرف می شوند.
- میکسوم ادنتوژنیک: میکسوم ادنتوژنیک توموری غیر سرطانی و نادر است که به آهستگی در فک پایین رشد می کند. این تومور پس از بزرگ شدن تهاجمی می شود و بافت فک و اطراف آن را مورد حمله قرار می دهد تا نهایتاً دندان ها جا به جا شوند. میکسوم ادنتوژنیک اغلب پس از درمان عود می کنند؛ اما کمک گرفتن از روش های تهاجمی تر مانند جراحی احتمال عود آن کاهش می یابد. در صورت جابجایی دندان با درمان ارتودنسی باید دندان ها را به جای اصلی خود هدایت کرد.
تومور گرانولیم که یکی از انواع تومورهای خوش خیم می باشد.
2- تومورهای فکی بدخیم
تومور بدخیم در اثر رشد سرطانی بافت های حفره دهان، از جمله زبان، لثه، لب و پوسته دهان شکل می‌گیرد. این تومورها می توانند به صورت سریع رشد کرده و با گسترش یافتن به بافت ها و اعضای نزدیک از طریق خون و سیستم لنفاوی به بخش های دیگر از بدن منتقل شوند. علائم تومورهای بدخیم فکی شامل زخم های دهانی پایدار، مشکل در جویدن و بلعیدن، درد و تغییرات در ظاهر دهان و دندان ها می‌باشد. اوستئوسارکوما و کاندروسارکوما دو نوع تومور بدخیم فکی هستند که می توانند در استخوان فک رشد کنند.
تومور کاندروسارکوما که یکی از انواع تومورهای بدخیم می باشد.
گزینه های درمانی برای تومورهای بدخیم دهان بسته به نوع و مرحله سرطان متفاوت است و ممکن است شامل جراحی، پرتو درمانی، شیمی درمانی، یا درمان هدفمند یا ترکیبی از این روش ها باشد. شناسایی زود هنگام و درمان به موقع برای افزایش شانس بهبودی بسیار حیاتی است، بنابراین در صورت مشاهده یا احساس هر گونه علائم پایدار در دهان، مراجعه به یک دندانپزشک متخصص الزامی است.
علل بروز تومورهای فکی
تومور فکی اغلب از سلول ها و بافت هایی به وجود می آیند که رشد طبیعی دندان از آنها منشأ می گیرد، البته برخی از تومورهایی که در فک به وجود می آیند، بافتی دارند که به دندان ارتباطی ندارند و وابسته به بافت های دیگر داخل فک هستند. باید بدانید که تا به حال هیچ دلیلی برای این تومورها پیدا نشده است و تنها برخی بر اثر جهش ژنتیکی و ارث به وجود می آیند.
یکی از گروه های کاندید برای ابتلا به این تومور افرادی با سندرم کارسینوم سلول بازال نووید هستند که ژن سرکوب کننده تومور را ندارند. این بیماری نیز به دلیل جهش ژنتیکی ایجاد شده و منجر به کراتوسیست های انتوژنیک در فک و حتی سرطان های متعدد پوستی می شود.
راههای تشخیص تومورهای فکی
برای تشخیص درست و به موقع تومور فکی، دندانپزشک متخصص شما ابتدا سعی می کند تا سابقه پزشکی شما و خانواده تان را بررسی کرده و سپس با کمک معاینات بالینی و فیزیکی تشخیص را آغاز کند. در صورت لزوم آزمایشات جانبی اشعه ایکس، ام آر آی، توموگرافی کامپیوتری، توموگرافی انتشار پوزیترون، سی تی اسکن، بیوپسی و آزمایش خون نیز انجام می‌شوند.
تومور فکی در تصویر رادیوگرافی
درمان تومورهای فکی توسط دندانپزشک
اگر نگران این هستید که برخی از علائم کیست دندان و تومور فکی را در دهان خود داشته باشید، لازم است که با یک دندانپزشک مشورت کنید و اجازه معاینه و بررسی را به او بدهید، البته اغلب موارد هیچ گونه علائمی ندارند و در غربالگری های اشعه ایکس می توان آن ها را تشخیص داد. در صورتی که در این عکس ها چنین مواردی دیده شوند، دندانپزشک شما برای بررسی های بیشتر یا خود اقدام می کند یا شما را به یک متخصص مجرب ارجاع دهد.
مهم ترین کاری که باید برای درمان تومورها توسط دندانپزشک انجام شود، برداشتن این تومورها به کمک جراحی است. گاهی بر اساس میزان تخریبی که این غدد داشته اند، باید دندان نیز برداشته شده یا استخوان فک بازسازی شود. تشخیص این روش بیشتر توسط دندانپزشک متخصص انجام می شود.
سؤالات متداول تومورهای فکی
1- تفاوت بین کیست و تومور فکی در چیست؟
تومورها در واقع یک توده بافتی هستند که رشد غیر طبیعی دارند؛ اما کیست ها ضایعاتی هستند که در آن ها ترکیبی از مواد مایع و نیمه جامد وجود دارد.
2- چه عواملی باعث ایجاد تومور یا کیست در فک می شوند؟
کیست ها اغلب می توانند به دلیل عفونت ناشی از دندان شکسته ایجاد شوند. برخی نیز ناشی از دندان فرورفته در بافت اطراف هستند ولی تومورها نمی توان علت دقیقی پیدا کرد و گاهی زمینه ژنتیکی در این بین مؤثر است.