اپن بایت یک طرفه

در صورتی که اپن بایت فقط مربوط به یک سمت باشد، به آن اپن بایت یک طرفه (unilateral open bite) گفته می شود. مشخصه اصلی اپن بایت فقدان همپوشانی بین دندان های فک بالا و فک پایین است. اپن بایت منجر می شود در هنگام بسته بودن دهان، دندان های فکین به هم نرسند. اپن بایت می تواند در دندان های جلویی یا عقبی اتفاق بیفتد، که به ترتیب به آن اپن بایت قدامی  (anterior  open bite)و اپن بایت خلفی (posterior open bite) گفته می شود.

عوامل متعددی، شامل عوامل ژنتیکی و اکتسابی دست اندر کار پیدایش این ناهنجاری می باشند. تشخيص و درمان ارتودنسی موفق اپن بایت به توان و مهارت متخصص ارتودنسی بستگی دارد. درک دقیق علت و روند توسعه اپن بایت یک طرفه در مدیریت و درمان آن ضروری است.

تشخیص اپن بایت یک طرفه

تشخیص اپن بایت یک طرفه آسان است، و با نگاهی در آینه، می توان به آن پی برد. فاصله بین دندان های بالا و پایین، چه یک طرفه باشد، چه دو طرفه، واضح است. بنابراین متخصص ارتودنسی با معاینه بیمار می تواند اپن بایت یک طرفه را به راحتی تشخیص دهد. تجزیه و تحلیل سفالومتریک نیز ممکن است برای تشخیص اپن بایت یک طرفه لازم باشد تا بتوان بین عوامل اسکلتی و دندانی تمایز قائل شد و درمان به سمت از بین بردن عامل اصلی پیش رود. اپن بایت، در وهله اول باعث بروز مشکلات زیبایی شناختی در چهره بیمار می شود، و از آن مهم تر اینکه غذا خوردن و تکلم بیمار را با مشکل روبرو می کند.

شیوع اپن بایت یک طرفه

برخلاف دیپ بایت (همپوشانی بیش از حد دندان های بالایی و پایینی)، که شایع تر است و در 20% کودکان و 13% بالغین دیده می شود، شیوع اپن بایت معمولا 1 تا 1،5% و بسته به کشور مورد مطالعه، حداکثر 11% است. شیوع اپن بایت یک طرفه از این هم کمتر است.

علل بروز اپن بایت یک طرفه

بروز اپن بایت یک طرفه به عوامل گوناگونی بستگی دارد، که شامل عوامل ژنتیکی و اکتسابی و یا تعامل بین این دو دسته عوامل می باشد. در زیر به برخی از عوامل موثر در ایجاد اپن بایت های یک طرفه اشاره می کنیم:

وراثت و استعداد ژنتیکی

عوامل ارثی مانند بزرگ بودن اندازه زبان، اندازه غیر طبیعی اسکلت و الگوی رشد غیر استاندارد فک بالا و فک پایین می تواند در ایجاد مال اکلوژن اپن بایت یک طرفه موثر باشند.

عادات نامناسب

عادت مکیدن انگشت شست برای طولانی مدت، یکی از عوامل عمده اپن بایت است. مدل مکیدن و محل قرارگیری انگشت شست، شدت و دفعات مکیدن، همه بر روی ماهیت و شدت اپن بایت تاثیر می گذارند. مثلا مکیدن یک طرفه انگشت منجر به ایجاد اپن بایت یک طرفه می شود.

فشار دادن زبان به سمت جلو هم در بعضی موارد منجر به بروز اپن بایت یک طرفه می شود.  هرچند که این عادت غلط، گاهی می تواند یک مکانیسم جبرانی بعد از ایجاد اپن بایت باشد.

عوامل اسکلتی

رشد کم یا بیش از اندازه استخوان فک، می تواند از عوامل بروز اپن بایت باشد. اپن بایت یک طرفه اغلب به دلیل رشد بیش از حد استخوان فک بروز می کند. این ناهنجاری باعث می شود دندان ها از تراز وسط خارج شوند و باعث بیرون آمدن دندان های جلویی (معروف به اورجت) و ایجاد فاصله بین ردیف دندان ها شود.

عوامل دندانی

زمانی که فقط عوامل دندانی در بروز اپن بایت یک طرفه دخیل باشند، پای عوامل محیطی مانند عادت های مکیدن انگشت، تنفس دهانی، و فشار زبان یا لب نیز به میان می آید. بجز این موارد، بعضی از عوامل موضعی نیز، مانند آنکیلوزیس دندان (چسبندگی دندان به فک) و اختلالات درآمدن دندان که به صورت عدم رویش دندانهای خلفی و یا قدامی براساس نوع ناهنجاری خود را نشان می دهد در بروز اپن بایت موثرند.

درمان اپن بایت یک طرفه

موارد ناهنجاری اپن بایت در کلینیک های ارتودنسی به کرات دیده می شود. متخصص ارتودنسی ابتدا علت بروز اپن بایت یک طرفه را شناسایی می کند، سپس بهترین روش درمان را انتخاب می کند. هرچه بیمار در سن پایین تری برای درمان اپن بایت اقدام کند، احتمال اصلاح این ناهنجاری با روش های غیر جراحی و با ارتودنسی بیشتر است. روش های مختلف درمانی برای اصلاح اپن بایت یک طرفه به شرح زیر است:

استفاده از ابزارهای ارتودنسی جهت ترک عادات غلط

اپن بایت هایی که در اثر عادات غلط نظیر مکیدن انگشت یا فشار زبان ایجاد می شوند، با استفاده از دستگاه عادت شکن (palatal crib) برای جلوگیری از تکرار این عادات درمان می شوند. ابزارهای ارتودنسی برای ترک عادات غلط می توانند متحرک یا ثابت باشند. این ابزارها معمولا در سنین زیر 10 سال استفاده می شوند و بعد از سنین بلوغ کاربردی در درمان اپن بایت ندارند.

استفاده از بریس های ارتودنسی

در موارد خفیف تا متوسط اپن بایت یک طرفه، استفاده از بریس ارتودنسی متداول است. متخصص ارتودنسی بهترین کسی است که می تواند مشخص کند که چه نوع بریسی و برای چه مدتی باید برای درمان اپن بایت یک طرفه استفاده شود. دوره درمان اپن بایت یک طرفه با ارتودنسی از 6 ماه تا 2 سال طول می کشد، و بعد از آن هم استفاده از ریتینر ارتودنسی برای جلوگیری از بازگشت دندان ها به موقعیت قبلی اهمیت دارد.

رفع مشکل فشار زبان

اگر اپن بایت یک طرفه ناشی از فشار زبان (tongue thrusting) به جلو باشد، باید علت بروز مشکل را برطرف و مشکلات دندانی ایجاد شده را درمان کرد. متداول ترین روش های درمانی در این مورد عبارتند از:

• تمرینات ورزشی برای زبان
• استفاده از دستگاه عادت شکن (tongue crib)
• گفتار درمانی

دستگاه عادت شکن کمی شبیه به ریتینر ارتودنسی است که به دندان آسیا وصل می شود و مانعی ایجاد می کند تا زبان نتواند به جلو فشار بیاورد. متخصص گفتار درمانی هم تمرینات لازم را برای اصلاح ارائه می دهد. اصلاح عادت فشار آوردن زبان به تنهایی برای مرتب کردن دندان ها کافی نیست. بنابراین بعد از اصلاح عادت غلط فشار آوردن زبان به دندان ها، لازم است درمان ارتودنسی مناسب برای مرتب کردن و ردیف کردن دندان ها توسط متخصص ارتودنسی ماهر انجام شود.

جراحی فک برای اصلاح اپن بایت یک طرفه

بهترین گزینه درمانی برای اپن بایت های اسکلتی افراد بالغ عمل جراحی فک است. درمان جراحی بستگی به فاکتورهای دیگری از جمله ارتباط قدامی-خلفی فک بالا و فک پایین، پروفایل بیمار، میزان شلوغی دندان ها، شیب فکین و غیره دارد. معمولا قبل از انجام عمل جراحی و بعد از آن، به یک دوره درمان ارتودنسی 6 ماه تا یک سال نیاز است. جراحی فک از داخل دهان انجام می شود و جای زخم  و اسکاری بر روی صورت باقی نمی گذارد.