پوسیدگی دندان

پوسیدگی دندان، تورم لثه و گیر غذایی از عوامل ایجاد دردهای شدید دندان است. همچنین تحلیل لثه و در معرض قرار گرفتن ریشه در برابر غذا، گرما و سرما می‌ تواند موجب بروز علائمی مثل حساسیت و درد و ناراحتی شود. بعد از مرحله پوسیدگی، دندان‌ ها به سرما و گرما حساس می‌ شوند. این علائم موجب تشدید التهاب داخل دهان و آسیب به عصب دندان می‌ شود که در این حالت دندان نیاز به عصب کشی دارد. قبل از آنکه فرد با درد شدید دندان مواجه شود، دچار علائمی شبیه به حساسیت به شیرینی، سرما و گرما می‌شود و باید پس از مشاهده این علائم به دندانپزشک مراجعه کنند.

در واقع پوسیدگی دندان تخریب بافت های سخت دندان است. برای ایجاد پوسیدگی، مواد قندی باید در دسترس میکروب ها باشند تا عامل خراب کننده ساختمان معدنی، یعنی اسید تولید گردد. به این دلیل مواد غذایی شیرین بیشترین نقش را در ایجاد پوسیدگی دندان دارند. برخی مواد غذایی نیز وجود دارند که باعث تشدید پوسیدگی دندانها می شوند. پفک، بستنی، سیگار، چای، قهوه و غیره از این نوع هستند.

بسیاری از بیماران در مواجهه با درد دندان به خوردن مسکن روی می‌آورند و پس از آرام شدن دندان، از پیگیری درد دندان غافل می‌ شوند. کاهش درد دندان به علت بهبود بیماری نیست بلکه ناشی ازعفونی‌ شدن بافت، عروق و اعصاب دندان است. هیچ علت علمی برای افزایش درد دندان‌ ها در شب وجود ندارد. درد شدید دندان در بیشتر موارد نشانه ای است که پوسیدگی دندان پیشرفت کرده و به عصب رسیده است. در این صورت دندان پوسیده نیاز به عصب کشی دارد و تا درمان کامل ریشه این درد ادامه خواهد داشت.

محلهای شایع پوسیدگی دندان

پوسیدگی تمام سطوح دندان را یکسان مبتلا نمی کند. بلکه بعضی از سطوح دندان ها به علت وضعیت خاصی که دارند بیشتر دچار پوسیدگی می شوند. این سطوح عبارتند از:

1- شیارهای سطح جونده

سطح جونده دندان های آسیا شیارهای باریک و عمیقی دارد که محیط مناسبی برای زندگی و رشد میکروب ها فراهم نموده و دندان از این محل دچار پوسیدگی می گردد. این امر بخصوص در مورد دندان های آسیا بیشتر رخ می دهد و باعث پوسیدگی زودرس آنها می شود.

2- سطوح بین دندانی

این ناحیه نیز به دلیل عدم نفوذ موهای مسواک قابل تمیز کردن نیست بنابراین از نواحی مستعد پوسیدگی و بیماری لثه بشمار می آید. پوسیدگی های ایجاد شده در این سطوح، به پوسیدگی بین دندانی معروفند.

3- طوق دندان یا ناحیه اتصال لثه با دندان

طوق یا گردن دندان محل اتصال تاج و ریشه به یکدیگر می ­باشد. دندان در طوق باریک می ­شود. اگر این ناحیه بخوبی با مسواک تمیز نشود محل مناسبی برای جمع شدن میکروب ها است. تجمع میکروب ها معمولاً در این ناحیه می تواند باعث بروز عوارضی از جمله پوسیدگی دندان و بیماری لثه  گردد.

علائم پوسیدگی دندان

وقتی دندانی دچار پوسیدگی می شود، ممکن است یک یا چند مورد از علامتهای زیر را داشته باشد:

• تغییر رنگ مینای دندان، در محل پوسیدگی مینا قهوه ای یا سیاه رنگ می شود.
• سوراخ شدن دندان در محل پوسیدگی، گاهی میزان این تخریب کم است و فقط با معاینه دقیق مشخص می شود و گاهی مقدار زیادی از دندان از بین می رود، به طوری که شخص فکر می کند دندان او شکسته است.
• حساس بودن یا درد گرفتن دندان در موقع خوردن غذاهای سرد، گرم، ترش و شیرین.
• حساس بودن دندان یا درد گرفتن دندان وقتی که دندان ها را روی هم فشار می دهیم.
• بوی بد دهان می تواند به علل مختلف ایجاد شود که یکی از علت های آن پوسیدگی دندان ها است.
• پوسیدگی بین دندانی می تواند باعث گیر کردن مواد غذایی بین دندان ها و پاره شدن نخ دندان هنگام استفاده شود.

علل بوجود آمدن پوسیدگی دندان

برای پیشگیری از ایجاد هر بیماری باید علل ایجاد کننده آن بیماری را بشناسیم. در مورد پوسیدگی دندان و پیشگیری از آن نیز لازم است ابتدا با عوامل ایجاد کننده آن آشنا شویم. بسیاری از افرادی که برای درمان های دندانپزشکی مراجعه می کنند، در پاسخ به اینکه چرا دندانهایشان خراب شده است به مسئله ارث و جنس دندان اشاره می کنند. روشن است که خوبی جنس دندان در دوام آن مؤثر است با این حال عوامل دیگری هم دخالت دارند. علل مختلفی برای ایجاد پوسیدگی مطرح شده است اما بطور کلی میکروب ها، مواد قندی، مقاومت دندان فرد و زمان در ایجاد پوسیدگی دندان نقش دارند.

این عوامل، همواره ایجاد پوسیدگی می کنند و اگر هر کدام نباشد، دندان پوسیده نمی شود. بدون میکروب، پوسیدگی در دندان اتفاق نمی افتد. اگر میکروبها حضور داشته باشند و مواد قندی نباشد، شدت وقوع پوسیدگی به این اندازه نخواهد بود. وجود میکروب ها و مواد قندی نیز در اشخاصی که مقاومت طبیعی نسبت به بیماری دارند نمی تواند پوسیدگی ایجاد کند. و بالاخره میکروبها و مواد قندی و کمبود مقاومت شخص و دندان نیز در یک لحظه و یک روز سبب خرابی دندان نمی شود، بلکه مدت زمانی لازم است تا اینها بتوانند سطح سخت دندان را خراب کنند.

میکروبهای ایجاد کننده پوسیدگی دندان

در دهان هر فرد بطور طبیعی انواع و اقسام میکروب ها وجود دارد ولی همه میکروب های موجود در دهان، پوسیدگی را به وجود نمی آورند. وقتی مدتی دندان تمیز نشود، میکروبها بر روی دندان لایه ای را تشکیل می دهند که پلاک میکروبی نام دارد. پلاک میکروبی لایه نرم و غلیظی است که از مقدار زیادی باکتری های مختلف و سلول های موجود در دهان تشکیل می شود و چنان بر سطح دندان می چسبد که به آسانی با آب شسته نمی شود. هر چه زمان بیشتر می گذرد، انواع مختلفی از میکروب ها وارد پلاک میکروبی می شوند و بیماریزایی آن را بیشتر می کنند.

ذکر این نکته لازم است که پلاک میکروبی با رسوب نرم سفیدی که روی دندان می نشیند و قابل دیدن می باشد، متفاوت است. این رسوبات سفید رنگ به آسانی با آب شسته می شود. ولی پلاک میکروبی بی رنگ است، به راحتی قابل دیدن نیست و با آب شسته نمی شود. پلاک میکروبی در صورتی قابل مشاهده است که آن را با مواد رنگی مخصوصی رنگ کنیم. برای تشخیص پلاک میکروبی از قرصهای رنگی که قرص آشکار کننده پلاک میکروبی نام دارد استفاده می شود. برای از بین بردن پلاک میکروبی باید با دقت و حوصله دندان را مسواک کرد.

زمان و سرعت ایجاد پوسیدگی

پوسیدگی دندان در یک لحظه و یک روز انجام نمی شود، بلکه مدت زمانی لازم است تا مینا حل شده و بافت نرم مینا از بین برود تحقیقات نشان داده است که بعد از خوردن غذا و رسیدن مواد قندی به میکروبهای پلاک 2 تا 5 دقیقه طول می کشد تا اسید ایجاد شود. در طی مدت 10 دقیقه میزان اسید به حداکثر مقدار خود می رسد سپس 20 تا 60 دقیقه در همان حال باقی می ماند و بعد از آن به تدریج به حال عادی برمی گردد. با هر بار خوردن، محیط پلاک میکروبی، اسیدی می شود و پس از مدتی به حالت عادی برمی گردد. با خوردن مجدد، محیط دهان دوباره اسیدی می شود. به این ترتیب دندان ها در این محیط اسیدی دچار پوسیدگی می شوند. اگر کودکی 9 مرتبه در روز مواد غذایی شیرین مصرف کند پس از مدتی لکه هایی بر روی دندانهایش ظاهر می شود که نشانه شروع پوسیدگی است.

بطور کلی پوسیدگی دندان بیشتر بیماری نوجوانان است، یعنی دندان ها معمولاً بلافاصله بعد از بیرون آمدن بیشتر خراب می شوند، تا در سنین بالاتر که مدتی از حضورشان در دهان گذشته است. بنابراین اهمیت مراقبت و نگهداری از دندان ها در این سنین کاملا مشخص می گردد.

میزان مقاومت دندان فرد در برابر پوسیدگی

مجموعه ای از عوامل دفاعی در دهان هر شخص وجود دارد که در برابر ایجاد پوسیدگی مقاومت می کند. وضعیت بزاق دهان و سلول های موجود در آن، شکل و فرم دندان، طرز قرارگیری دندان ها، جنس و نظایر اینها تا حدودی در میزان پوسیدگی تأثیر دارند، علاوه بر این برخی از مردم در برابر عوامل مخرب مقاومت بیشتری نشان می دهند. مقاومت شخص ممکن است ارثی، مادرزادی و یا اکتسابی باشد. همچنین مقاومت ممکن است همیشگی یا موقتی باشد. با این وجود از نظر محققین دو عامل اصلی یعنی میکروب ها و مواد قندی، مهم ترین عوامل ایجاد کننده پوسیدگی هستند. البته راههایی برای مقاوم کردن ساختمان دندان وجود دارد. یکی از این راهها، رساندن فلوراید به دندان ها است، فلوراید مقاومت دندان ها را در برابر پوسیدگی افزایش می دهد.

پوسیدگی دندان در کودکان به دلیل این که از شیر مادر و یا شیشه شیر استفاده می کنند، در سنین 2 تا 4 سالگی اتفاق می افتد. برای جلوگیری از پوسیدگی دندان های کودک باید سعی کنید پس از هر بار شیر خوردن دندان های کودک را تمیز کنید.

علل ایجاد پوسیدگی های دندانی زودرس در کودکان

بر خلاف تصور بسیاری از والدین، قطره آهن در ایجاد این پوسیدگی‌ ها هیچ نقشی ندارد، بلکه فقط سبب تغییر رنگ دندان های پوسیده می‌ گردد. مهم ‌ترین علل ایجاد این پوسیدگی‌ها، شامل موارد زیر است:

• تمیز نکردن دهان کودک توسط والدین از زمان رویش اولین دندان‌ های شیری.
• الگوی تغذیه‌ای نا‌مناسب شامل:
  • استفاده از شیشه حاوی شیر یا سایر نوشیدنی‌ های شیرین بعنوان پستانک، جهت آرام کردن وکمک به خوابیدن کودک.
  • خوردن مکرر شیر از شیشه در طول شب، مطابق میل کودک.
• کاهش جریان بزاق حین خواب.
• وجود پوسیدگی‌ های متعدد درمان نشده در دهان پدر و مادر کودک.
• عدم مراجعه والدین به دندانپزشک برای معاینه کودک و کسب اطلاعات صحیح و انجام اقدامات پیشگیرانه از زمان رویش اولین دندان‌های شیری.
• مصرف مکرر میان وعده‌ های پوسیدگی زا در طول روز توسط کودک.

این عوامل، محیط مناسبی را برای فعالیت میکروب‌ های پوسیدگی زا در دهان کودک فراهم می‌کنند که با تولید بعضی اسید‌ها، سبب پوسیدگی دندان‌های می‌شوند.

چه زمانی به دندانپزشک مراجعه کنیم

شما ممکن است از تشکیل حفره در دندان خود اگاه نباشید، به همین دلیل مهم است حتی زمانی که فکر می کنید دندانهایتان سالم است به طور منظم معاینات دندانپزشکی داشته باشید و پوسیدگی ها را در مراحل اولیه از بین ببرید. اگر پوسیدگی دندان گسترش پیدا کرده و شما دندان درد را تجربه کردید حتما به دندانپزشک مراجعه نمایید.

درمان پوسیدگی دندان

برای درمان پوسیدگی دندان، نخست باید منشأ آن توسط دندانپزشک شناسایی شود. اگر پوسیدگی سطحی باشد، می ‌توان آن را با روش‌هایی مانند پر کردن و روکش کردن (ونیر) درمان کرد. اما اگر پوسیدگی به ریشه دندان رسیده باشد، احتمالاً نیاز به عصب کشی دندان و پس از آن پر کردن دارید. بطور کلی روش های درمانی زیر وجود دارد که برحسب شدت و میزان پوسیدگی و سایر عوامل بهترین روش توسط دندانپزشک شما پیشنهاد می شود.

1- درمان پوسیدگی دندان با فلوراید

در صورتی که مینای دندان آسیب جزئی دیده و حفره دندانی وسعت و عمق کمی داشته باشد، فلوراید می تواند مینای دندان را ترمیم کند. این درمان با استفاده از دهان شویه ها و خمیردندان های حاوی فلوراید صورت می گیرد.

2- پر کردن دندان

درمان اصلی پوسیدگی دندان پر کردن آن است که با اصطلاح ترمیم نیز شناخته می شود. مواد ترمیمی دندان یعنی موادی که برای پر کردن دندان مورد استفاده قرار می گیرند، شامل مواد فلزی نظیر آمالگام، رزین های کامپوزیتی همرنگ دندان، پرسیلین و یا ترکیبی از مواد مختلف می باشد.

3- روکش دندان

زمانی از روکش دندان استفاده می شود که پوسیدگی شدید و دندان ضعیف شده باشد. برای روکش دندان، ابتدا دندان مورد نظر توسط دندانپزشک قالب گیری شده و سپس براساس قالب گرفته شده روکش دندان از طلا، رزین، پرسیلین متصل به فلز و یا مواد دیگر ساخته شده و بر روی دندان نصب می شود.

4- درمان کانال ریشه

هنگامی که دندان به شدت آسیب دیده باشد و پوسیدگی به پالپ دندان برسد. دندان عصب کشی و درمان ریشه می شود. بدیهی است پس از درمان ریشه، بر حسب شدت پوسیدگی و تخریب تاج دندان، باید از روش های ترمیمی برای پر کردن یا روکش دندان هم استفاده شود.

5- کشیدن دندان و ایمپلنت

وقتی شدت پوسیدگی به حدی باشد که قابل ترمیم نباشد، طبق نظر دندانپزشک باید کشیده شود. در این موارد برای جایگزینی دندان کشیده شده با نظر دندانپزشک می توان از ایمپلنت استفاده کرد.

سوالات متداول پوسیدگی دندان

1- راه تشخیص داشتن دندان پوسیده چیست؟

پوسیدگی دندان معمولا با سیاه شدن دندان مشخص می شود. تشخیص نهایی با معاینات منظم دندانپزشکی امکان پذیراست. علائم پوسیدگی پیشرفته تر ممکن است حساسیت، درد هنگام خوردن، نوشیدن موادغذایی گرم یا سرد یا شیرین، درد دندان به خودی خود و درد هنگام غذا خوردن باشد.

2- آیا می توان پوسیدگی دندان را به طور طبیعی بهبود بخشید؟

پوسیدگی دندان در مرحله اولیه می تواند متوقف یا برطرف شود. مینا می تواند با استفاده از مواد معدنی موجود از بزاق و فلوراید حاصل از خمیر دندان یا منابع دیگر خود را ترمیم کند. اما اگر روند پوسیدگی دندان ادامه یابد، مواد معدنی بیشتری از بین می روند. با گذشت زمان، مینای دندان ضعیف شده و از بین می رود و یک حفره تشکیل می دهد.

3- چه چیزی باعث پوسیدگی دندان می شود؟

عوامل متعددی باعث بروز پوسیدگی دندان می شوند. عدم رعایت بهداشت دهان و دندان مهمترین دلیل پوسیدگی دندان بشمار می رود. از سایر عوامل می توان به ژنتیک، تغذیه و عادتهای غذایی، مصرف بیش از حد مواد قندی و شیرین، مصرف دخانیات و نامرتبی دندانها اشاره نمود.

4- چه مدت طول می کشد تا یک حفره دندان شما به پوسیدگی تبدیل شود؟

مدت زمان لازم برای ایجاد حفره براساس سن، نوع رژیم غذایی، نحوه بهداشت دهانی بیمار و غیره متفاوت است. به طور متوسط، می تواند از شش ماه تا چهار یا پنج سال قبل از آنکه یک حفره به درمان نیاز داشته باشد، طول بکشد.

5- پوسیدگی دندان چه رنگی است؟

پوسیدگی دندان که به حفره نیز معروف است، به دلیل اسیدهای ساخته شده توسط باکتری ها است. حفره ها با توجه به نوع و ترکیب محصولاتی که در اثر واکنش باکتری ها ساخته می شوند؛ ممکن است به رنگهای مختلف از سفید تا قهوه ای و سیاه باشند.

6- چه اتفاقی می افتد اگر دندان پوسیده ام را درمان نکنم؟

در صورت عدم درمان، حفره دندان می تواند عوارض مختلفی ایجاد کند. این موارد عبارتند از، درد مداوم دندان. آبسه دندان، که می تواند عوارض خطرناکی را به همراه داشته باشد و عفونت وارد جریان خون می شود.

7- چرا دندان های من خیلی سریع پوسیده می شوند؟

پوسیدگی دندان نیز هنگامی اتفاق می افتد که غذاهای حاوی کربوهیدرات ها بین دندان ها گیر کرده و با مسواک زدن و نخ دندان به طور کامل برطرف نمی شوند. عمده دلایل پوسیدگی دندان ها مواد غذایی قندی، چسبنده و نوشیدنی ها هستند. هرچه قند بیشتری مصرف شود، اسید بیشتری نیز حاصل می شود که منجر به پوسیدگی می شود.

8- آیا حفره ها می توانند به دندان های دیگر سرایت کنند؟

حفره ها نمی توانند به دندانهای دیگر سرایت کنند، اما مطمئناً تاثیری روی بقیه دهان های شما دارند. اول از همه، شرایطی که بر روی یک دندان ایجاد حفره می کند، مطمئناً می تواند در سایر دندان های شما حفره ایجاد کند.

9- کدام دارو برای پوسیدگی دندان بهترین گزینه است؟

اگر حفره شما به تازگی شروع شده است، فلوراید تراپی ممکن است به ترمیم مینای دندان شما کمک کند و گاهی اوقات می تواند یک حفره را در همان مراحل اولیه برطرف کند. با فلوراید تراپی، فلوراید بیشتری نسبت به مقدار موجود در آب شیر، خمیر دندان به دندان ها منتقل می شود.

10- آیا دهانشویه برای پوسیدگی دندان مفید است؟

بله، برای کاهش حفره می توان از دهانشویه استفاده کرد. همچنین دهانشویه می تواند به مقابله با شرایطی مانند عفونت لثه، خشکی دهان و ایجاد پلاک کمک کند. از دهانشویه علاوه بر مسواک زدن و نخ دندان استفاده می شود.

11- برای جلوگیری از پوسیدگی دندان چه نکاتی را در مسواک زدن رعایت کنیم؟

باید نوع مناسب مسواک را استفاده کنیم. بهتر است هر دو یا سه ماه یکبار مسواک خود را عوض کنید. نحوه صحیح مسواک زدن و نیز استفاده از نخ دندان در جلوگیری از پوسیدگی دندان بسیار اهمیت دارند.

12- آیا پوسیدگی دندان های شیری بر روی دندان های دائمی تاثیر خواهد داشت؟

بله. تأثیر روی دندانهای دائمی به میزان و شدت پوسیدگی دندان شیری بستگی دارد. اگر میزان پوسیدگی به حدی باشد که به عفونت تبدیل شده و بتواند بر روی جوانه های دندان تاثیر بگذارد، ممکن است بر روی دندان های دائمی فرد نیز در بزرگسالی تاثیرات نامطلوب بگذارد.