آنالیز سفالومتری در ارتودنسی

اهمیت تریسینگ سفالومتری در ارتودنسی بر هیچ کس پوشیده نیست. آنالیز سفالومتری یکی از راه های کمک کننده به متخصص ارتودنسی در تشخیص روابط دندانی و صورتی قبل از درمان، ارزیابی تغییرات در طی درمان و ارزیابی حرکت دندانی و رشد صورتی در انتهای درمان  موجود می باشد. یافته های به دست آمده از این رادیوگرافی باید به طور منطقی با کمک سایر روش های تشخیصی تفسیر گردد.

معرفی رادیوگرافی سفالومتری

رادیوگرافی سفالومتری در سال 1934 توسط Hofrath در آلمان و Broadbent در ایالات متحده معرفی و به‌سرعت به‌عنوان یک ابزار تحقیقاتی و وسیله بالینی برای مطالعه علت مال اکلوژن‌ها در عدم تناسب‌های استخوانی شناخته شد.

رادیوگرافی‌های سفالومتری را می‌توان برای ارزیابی نسبت‌های صورتی – دندانی و به‌عنوان مبنای آناتومیک برای بررسی ناهنجاری‌ها به کار برد.

تکنیک تهیه رادیوگرافی سفالومتری

برای تهیه این گرافی به چهار جز نیاز داریم:

1. منبع اشعه X
2. سفالواستات قابل تنظیم
3. فیلم همراه با پلن تشدیدکننده
4. دستگاه نگه‌دارنده فیلم

موقعیت سر بیمار

بیماران با استفاده از میله‌های دوطرفه که داخل سوراخ گوش قرار می‌گیرد در سفالواستات می‌ایستند.

موقعیت فیلم

فیلم به طور قراردادی در سمت چپ و موازی با پلن میدساژیتال با فاصله 15 سانتی‌متر قرار می‌گیرد.

موقعیت تیوب اشعه X

تیوب اشعه در سمت راست بیمار تعبیه می‌شود به طوری که اشعه مرکزی موازی افق و عمود بر پلن میدساژیتال در فاصله 5 فوتی (60 اینچ) از پلن میدساژیتال بیمار باشد.

نکته مهم: فوتون‌های موجود در اشعه X در سر تیوب به شکل متباعد ساطع می‌شوند؛ بنابراین همیشه مقداری بزرگنمایی در هر رادیوگرافی وجود دارد. میزان بزرگنمایی به نسبت فاصله منبع اشعه تا شی و فاصله منبع اشعه تا فیلم بستگی دارد. بزرگنمایی برای شی نزدیک به فیلم و در جایی که اشعه به‌صورت مرکزی تابیده می‌شود در حدود صفر درصد و در جایی که اشعه به میزان 60 میلیمتر یا بیشتر از میله‌های گوشی فاصله دارد تا 24 درصد متغیر است. ساختارهایی که به فیلم نزدیک هستند بزرگنمایی کمتر و ساختارهای نزدیک منبع اشعه بیشترین بزرگنمایی را دارند.

تکنیک تریسینگ مرحله‌ به‌ مرحله

به‌طورکلی چهار گام اصلی در تریسینگ سفالومتری وجود دارد.

بخش اول: پروفایل بافت نرم، بخش خارجی جمجمه و مهره‌ها

1- سه علامت بعلاوه بکشید.

2- پروفایل بافت نرم را، تریس نمایید. گاهی اوقات برای مشاهده بهتر بافت های نرم ممکن است نیاز باشد که جلوی نور در ساختارهای استخوانی رادیواپک گرفته شود (برای این منظور از مقوا استفاده شود.)

3- نمای خارجی استخوان فرونتال تا ابتدای استخوان بینی و استخوان اکسیپیتال را تریس نمایید. نمای خارجی زائده‌های ماستوئید استخوان تمپورال اغلب باعث محو شدن کندیلهای اکسیپیتال می‌شود (زائده‌های ماستوئید در آقایان بزرگ‌تر و قابل تشخیص تراز خانم‌ها می‌باشد.)

4- حدود دو مهره Atlas(اولین مهره گردنی) و Axis (دومین مهره گردنی) را ترسیم نمایید. زائده Odontoid یا Dens در دومین مهره گردنی در یافتن Basion به‌عنوان یک راهنما مفید است. Basion تحتانی خلفی‌ترین نقطه در لبه قدامی Foramen Magnum می‌باشد. زائده Odontoid به سمت Basion قرار گرفته است.

بخش دوم: قاعده جمجمه – حاشیه داخلی جمجمه – سینوس فرونتال – میله‌های داخل گوش

5- بخش تحتانی کرانیوم که تقریباً موازی با بخش خارجی استخوان‌های فرونتال، پاریتال و اکسیپیتال می‌باشد، را تریس نمائید. بخش داخلی کرانیوم به علت نامنظم بودن سطوح داخلی کم وضوح تر از بخش خارجی دیده می‌شود. منطبق بودن بخش داخلی کرانیوم با بخش خون‌رسان مغز و وجود تصاویر Bilateral تشخیص آن را، مشکل می‌نماید. خط تریسینگ را، در حدفاصل ساختارهای رادیواپک و رادیولوسنت ترسیم نمایید. (جزئیات ساختارهای داخلی کرانیوم در مطالعات Longitudinal یا سفالومتری سریال به‌منظور ارزیابی تغییرات رشدی و اثرات درمانی مفید می‌باشد و دلیل آن این است که پس از هفت‌سالگی کرانیوم تغییرات کمی خواهد داشت.)

6- سقف Orbit را، با جداکردن دو کره چشم از Anterior Cranial Fossa ، تعیین نمایید. تشخیص این ساختمان‌ها به علت ساختار بسیار نازک، شکل نامنظم و دوطرفه بودن (نمای چپ و راست) سخت می‌باشد. بررسی خطوط مات اطراف چشم‌ها در هنگام سوپرایمپوزیشن رادیوگرافی‌ها می‌تواند ارزشمند باشد. تریسینگ را به سمت عقب در طول بخش فوقانی استخوان اسفنوئید به‌طرف Pituitary Fossa ادامه دهید.

7- محدوده Pituitary Fossa یا Sella Turcica (زین ترکی) و زائده کرونوئید قدامی خلفی را، تریس نمایید.

8- Planum Sphenoidale که در قدام زین ترکی قرار گرفته است را تریس نمایید. این ساختار هنگامی که در امتداد میدلاین قرار گیرد ممکن است با لبه استخوانی سقف چشم که خطوط نامنظم مات دارد، اشتباه گرفته شود. این ساختمان معمولاً با خطوط نقطه‌چین نمایش داده می‌شود که دقیقاً نشان‌دهنده شکل واقعی آن نیز می‌باشد.

9- محدوده سینوس های پیشانی دو طرفه را، تریس نمایید. (سینوسهای پیشانی در مردان نسبت به زنان بزرگتر و بیرون زده تر هستند و با بالغ شدن کودک از نظر حجمی افزایش می یابد.)

10- در صورت قابل‌مشاهده بودن dorsum sella آن را، تریس نمایید. (در اغلب موارد توسط Clinoidهای خلفی محو می‌شود.) نمای فوقانی قسمت خلفی جمجمه یا Clivus را به سمت عقب و پایین ادامه دهید.

11- قسمت فوقانی میانی استخوان اکسیپتال را به طرف خلف تریس نمایید تا اینکه به قسمت قدامی Foramen Magnum برسید.

12- قسمت تحتانی و دوطرفه Middle Cranial Fossa (مارژین فوقانی بال‌های بزرگ استخوان اسفنوئید) را، تریس نمایید.

13- در صورت دیده‌شدن Ear Rodهای چپ و راست در سفالوگرام آنها را تریس نمایید.
متخصصین معتقدند که در یک سفالوگرام خوب، هر دو Ear Rod برهم منطبق می‌شوند. این مطلب از این جا ناشی می‌شود که فرض می‌شود سوراخ دو گوش خارجی بر هم منطبق هستند درصورتی‌که در واقع این امر بسیار نادر است. بعضی از متخصصین ارتودنسی عقیده دارند که قسمت فوقانی سوراخ گوش خارجی (Porion ) که به‌راحتی در Dry Skull قابل رویت است به‌سختی با Ear Rodها قابل تشخیص است؛ بنابراین این دسته از کلینیسین ها به‌طورکلی Ear Rodها را، حذف می‌نمایند. گروه دیگری از کلینیسین پیشنهاد می‌کنند که تنها از یک Ear Rod به‌منظور قرارگرفتن سر بیمار، کمک گرفته شود؛ بنابراین بیمار را، در حالت Natural Head Position قرار می‌دهند. از آن جایی که هدف از تشخیص Porion ، یافتن خط فرانکفورت می‌باشد و به‌خاطر این که یافتن Porion مشکل است، Moorrees بوردر فوقانی سر کندیل را، به‌جای Porion برای یافتن خط فرانکفورت توصیه می‌نماید.

بخش سوم: فک بالا و ساختمان‌های مرتبط به آن شامل استخوان بینی و Pterygomaxillary Fissures

14- استخوان بینی را، تریس نمایید. به‌خاطر نازکی قسمت قدامی تحتانی نوک استخوان مشاهده آن مشکل است. به‌منظور بهتر مشاهده کردن این قسمت می‌توان از یک لوله توخالی استفاده کرد. سپس Nasofrontal Suture را تریس نمایید.

15- در صورت مشاهده استخوان بینی و فک بالا که در اطراف سوراخ استخوان بینی قرار دارد، آنها را، تریس نمایید.

16- هر دو کناره و قسمت تحتانی چشم‌ها را تریس نمایید هر دو دارای ساختاری دوطرفه می‌باشد که به‌ندرت با یک outline نشان داده می‌شوند.

17- Key Ridgeهای دوطرفه را که نمایانگر زائده‌های زایگوماتیک فک بالا می باشند را تریس نمایید. همانند بخش‌های طرفی و تحتانی چشم، سمت چپ و راست Key Ridgeها به‌ندرت روی‌هم منطبق می‌شوند. قسمت خلفی Key Ridge به سمت بالا امتداد می‌یابد تا اینکه به محدوده خلفی چشم در ناحیه Infratemporal Fossa برسد. محدوده آن موازی با قسمت کناری چشم‌ها می‌باشد و چون سایه پررنگ‌تری دارد عموماً با قسمت کناری چشم اشتباه گرفته می‌شود.

18- هر دو قسمت Pterygomaxillary Fissure را، تریس نمایید. این نشان‌دهنده تقاطع بین خلفی‌ترین قسمت فک بالا و زائده Pterygoid استخوان اسفنوئید می‌باشد. Pterygomaxillary Fissure به شکل قطره اشکی به سمت پایین تا توبروزیته فک بالا امتداد می‌یابد و برای تشخیص محل خار خلفی بینی (PNS) که عموماً در تصویر محو می‌باشد، مفید است.

19- خار قدامی بینی (ANS) از استخوان فک بالا را، تریس نمایید. نوک آن بسیار نازک است و به‌سختی در رادیوگرافی مشاهده می‌شود. با کمک لوله توخالی و پوشاندن نواحی مجاور این ناحیه را می‌توان بهتر تشخیص داد.

20- کف‌بینی را که جداکننده حفرات بینی و دهان هستند، تریس نمایید.

21- محدوده خلفی استخوان کام که همان خار خلفی بینی (PNS) می‌باشد را، تریس نمایید.

22- مولرهای اول فک بالا که به‌ندرت بر هم منطبق هستند را تریس نمایید، البته تریس آنها به علت دانسیته بالا، مشکل است. به طور معمول از کست های مطالعه کمک گرفته می‌شود و مولرهای چپ بالا و پایین کشیده می‌شود. اگر مولرها قرینه نباشد نیمه چپ و راست را با خطوط نقطه‌چین از هم جدا نمایید. برای رسم پلن اکلوزال فانکشنال مولرهای شیری یا پره مولرها را تریس نمایید.

23- قدام فک بالا را، از قسمت پایین خار قدامی بینی تریس نمایید. استخوان نازک فک بالا که ریشه‌های دندانهای انسیزور بالا را می‌پوشاند نیز تریس شود.

24- انسیزورهای فک بالا تریس شود. به طور معمول قدامی‌ترین انسیزور تریس می‌شود. اگر قدامی‌ترین دندان بیش از حد جابه‌جا شده باشد، دندان انسیزوری که در موقعیت مناسب‌تری قرار دارد، تریس می‌شود. بعضی از کلینیسین‌ها، کانال ریشه را به‌منظور تشخیص Inclination دندان تریس می‌نمایند.

بخش چهارم: فک پایین

25- قسمت قدامی سمفیز فک پایین را تریس نمایید. این قسمت شامل استخوان نازکی است که بر روی ریشه‌های انسیزورهای فک پایین قرار دارد.

26- فضای مغز استخوانی ناحیه سمفیز را تریس نمایید. بعضی از متخصصین از مورفولوژی سمفیز به‌منظور بررسی Apical Bone برای تعیین موقعیت انسیزورها استفاده می‌کنند. بعضی دیگر از این ناحیه برای سوپرایمپوزیشن سفالومتری سریال استفاده می‌کنند.

27- بوردر تحتانی فک پایین را تریس نمایید. اکثر اوقات هر دو بوردر چپ و راست دیده می‌شوند. همان‌طور که قبلاً گفته شد، هر دو سمت چپ و راست را تریس کرده و سپس میانه آن را با خطوط نقطه‌چین نشان دهید.

28- قسمت خلفی راموس که معمولاً به‌صورت دوطرفه دیده می‌شود را تریس نمایید.

29- کندیلهای فک پایین را تریس نمایید، البته به دلیل تراکم استخوانی اطراف، Ear Rodها به‌ندرت قابل‌مشاهده است. (Björk پیشنهاد می‌کند که وقتی نیاز به تریس کندیل می‌باشد، سفالوگرام دیگری با دهان بازگرفته شود تا کندیلها پایین‌تر قرار گیرند و بهتر دیده شوند.)

30- در صورت مشاهده Mandibular Notch و زائده کرونوئید آنها را، تریس نمایید.

31- قسمت قدامی راموس به سمت پایین تا ناحیه زائده آلوئولار را تریس نمایید که شامل مولر فک پایین نیز می‌شود. این ساختارها نیز دوطرفه و اغلب مبهم هستند. در صورت مشاهده کانال فک پایین آن را، تریس نمایید. این ساختار برای سوپرایمپوزیشن سفالومتری سریال مناسب است.

32- مولرهای اول فک پایین را، تریس نمایید. از کست های مطالعه برای یافتن رابطه واقعی مولرها کمک بگیرید. تریس دندان‌هایی که در قسمت قدام مولرهای اول هستند به‌منظور رسم پلن اکلوزال فانکشنال و Curve of Spee مفید می‌باشند.

33- قدامی‌ترین انسیزور فک پایین را، تریس نمایید چنانچه قدامی‌ترین انسیزور به مقدار زیادی تغییر موقعیت داده شده باشد، انسیزوری که موقعیت مناسب‌تری دارد تریس می‌شود. اگر کانال ریشه نیز قابل‌مشاهده است، آنها را نیز تریس نمایید.

دانلود کتاب آنالیز سفالومتری در ارتودنسی انتشارات شایان نمودار